FELIETONY Z LAT 90. NA ŁAMACH "TYGODNIKA SOLIDARNOŚĆ"                   

                                      

      
    Partie, ideologie, symbole

     Gdybyśmy oczekiwali, uznając za właściwe i sprawiedliwe, że partie polityczne będą reprezentować tylko biednych w walce z zamożnymi, to, żegnając się z demokracją, wrócilibyśmy do Marksa i Lenina. Tylko w wyobraźni można stworzyć taki parlament, który byłby kompletem rzeczników interesów wszystkich grup społecznych, branżowych, zawodowych, zakładowych, wiekowych, terytorialnych itd. W rzeczywistości interesy pokrywają się i krzyżują, ponadto nie wszyscy zawsze chcą być reprezentowani - nie idą do wyborów i to jest ich wybór. W państwach demokratycznych nie dostrzeżemy też takiego modelu, w którym partie polityczne reprezentują wyłącznie materialne interesy grup społecznych. Współcześnie partie różnią się jeszcze tradycją i - w mniejszym stopniu - ideologią.*

     Socjaldemokraci rządzili w demokratycznej Szwecji bez przerwy tyle czasu, ile potrzeba na wejście w życie społeczne i stabilizację pokolenia. W latach 80. każdy student nauk społecznych wiedział, że korzystne dla rozpoczęcia kariery akademickiej (o politycznej, a nawet dziennikarskiej nie wspominając) jest zapisanie się do partii rządzącej. Nie było na uniwersytetach instytutu nauk politycznych, który nie byłby w stu procentach upartyjniony. Urzędnik państwowy wiedział, że przynależność do partii (socjaldemokratycznej) w jakimś stopniu stanowi o jego - przynajmniej - poczuciu pracowniczego bezpieczeństwa.

     Szwecja przez lata uchodziła za wzorcowe państwo dobrobytu - "welfare state" (welfare - dobrobyt, pomyślność; także - opieka społeczna). Zazdrościli Szwedom obywatele innych, bogatych przecież krajów europejskich. Nasi sąsiedzi zza morza przyjęli rzesze imigrantów z Azji, Afryki (tak z pobudek humanitarnych, jak z potrzeby rąk do pracy); państwo wyposażało ich rodziny w mieszkania, dawało szkołę, pracę, starszym - emeryturę. Przybysze nie byli źródłem napięć społecznych, jak na przykład w Niemczech. Państwo doskonale zrealizowało doktrynę samowystarczalności na wypadek wojny (między innymi pielęgnując z uporem, mimo słabych warunków glebowych, wysoce dotowane rolnictwo - stąd bardzo droga żywność). Wysokimi cenami przy jednoczesnym ograniczeniu sprzedaży zminimalizowano spożycie alkoholu. Coś się jednak w szwedzkim mechanizmie zaczynało psuć.

     W roku 1989 przeprowadziłem rozmowę** z parlamentarzystą, byłym ministrem kultury, pastorem - wiceprzewodniczącym Partii Liberalnej (dla której jednak nie można znaleźć odpowiednika w innych demokracjach, choćby dlatego, że zrzeszała w większości ludzi wierzących). Tylko nasza partia zachowała swoją ideologię - zapewniał polityk i musiałem mu uwierzyć na słowo. Pytałem jednak o rządzących socjaldemokratów i usłyszałem stanowczą odpowiedź: Tam już nie ma żadnej ideologii, jest tylko pragmatyka władzy. Czy to źle? - spytałem jako przybysz z kraju, który otrząsa się z ideologicznego totalitaryzmu. Pastor objaśnił mi: przyczyną szwedzkiego kryzysu jest to, że praca przestała się opłacać. Można pracować mniej, można więcej, ale nie ma to prawie żadnego wpływu na zysk z pracy. Opłaca się tylko zysk spekulacyjny. Dla mnie, wychowanego w gospodarce i propagandzie socjalistycznej słowo "spekulacja" tradycyjnie kojarzyła się z działaniem przestępczym, mój rozmówca miał jednak na myśli najzupełniej legalną "pracę w pieniądzach". Zastrzegł: W naszej ideologii oddziela się pracę od spekulacji, owszem, tolerujemy ją, ale proporcje zysku stały się krytyczne. Dlatego chcemy przywrócić to, co odebrali Szwedom socjaldemokraci: sens pracy. Szokująco zabrzmiał ten poważny zarzut postawiony partii "świata pracy" i sprawiedliwości społecznej o proletariackich korzeniach sprzed lat kilkudziesięciu. Kogo więc oni reprezentują? - zapytałem. Siebie - usłyszałem krótką odpowiedź.

     Przeczytałem gdzieś przed laty, że w Niemczech politycy CDU/CSU jeżdżą mercedesami, ci z FDP używają BMW, a socjaldemokraci wierni są pojazdowi ludowemu, to znaczy volkswagenowi. W ten między innymi sposób symbolicznie demonstrowali swoją polityczną tradycję i ideologię, bo przecież nie aktualny stan majątkowy. Dlaczego zatem były uczestnik ruchu kontestacyjnego lat 60., który młodość poświęcił walce z niemieckim establishmentem i amerykańskim imperializmem, teraz czołowy polityk nowej formacji politycznej - Zielonych, minister Joschka Fischer nie dojeżdża do pracy ekologicznym rowerem? Cóż, u władzy uwierają nie tylko ideologie, symbole też stają się niewygodne. Dygnitarz pedałujący na jednośladzie? Kto to widział?! Kilka lat temu w Polsce premier Waldemar Pawlak i ministrowie PSL wsiedli do polonezów, demonstrując w ten sposób swoją przynależność do ludowego elektoratu, a także linię polityczną skierowaną na obronę produkcji krajowej. Przestarzały samochód polonez nie jest bublem; jeszcze schodzi z taśmy, choć spada popyt na niego, ale jego krótki żywot propagandowy jest skończony. Jeszcze dawniej (przed uruchomieniem produkcji poloneza) Edward Gierek i jego ekipa, objąwszy władzę z hasłem "teraz po nowemu", pokazali swój egalitaryzm przesiadając się z czarnychy wołg do służbowych fiatów 125p w jasnym, optymistycznym kolorze. Długo w nich nie wytrzymali. Jego następca Wojciech Jaruzelski natomiast, jak na żołnierza przystało, zademonstrował nam swoje przywiązanie do czołgów i pojazdów opancerzonych.

                                                                                                          11.12.1998
________________________________
* To już przeszłość. Kiedyś partie polityczne różniły się ideologiami, z nich wynikały programy. Ideologie wyparowały, ale partie różniły się jeszcze programami. Różnice programowe zacierały się i partie różnią się obecnie "narracją" (inaczej: bajerem, nawijką). W końcu i w tym nie dostrzeżemy różnic, gdy partie ograniczą "narracje" do wyzwisk, a te są uniwersalne. 

** Był to wywiad z przeznaczeniem dla "Tygodnika Solidarność". Tekst, wraz ze zrobionym przeze mnie zdjęciem rozmówcy, złożyłem w sekretariacie redakcji. Nigdy sie nie ukazał. Zaginął. Szukał na moją prośbę red. naczelny Andrzej Gelberg, nie znalazł. Po czasie odeszła z zespołu sekretarz redakcji, niejaka pani Otto.  W szufladzie swojego biurka zostawiła między innymi mój "zaginiony" materiał. Sądzę, że wraz z mężem Wojciechem Giełżyńskim (też odszedł z redakcji) uznała, że godzi w wizerunek socjaldemokracji.